Ya unutamasaydık: Hipertimezi

Küçük Emrah’ın ah ne yapsam kurtulabilsem, bir seni benim gibi unutabilsem diye şarkısında unutmak için yalvarmasını hatırlarsınız. Unutamamak Küçük Emrah’ın o dertli dertli söylediği şarkısındaki gibi zor bir durum mu? Tabi Küçük Emrah sonra unuttu ki piyasalarda neşeli şarkılarıyla ortaya çıktı. Peki ama anılarını hiç unutamayan, hafızası gerçek anlamda anormal anlamda olan hastalar ne yaşıyor ve beyinlerinde ne farklı? Bugünkü konumuz Hyperthymesia (Hipertimezi) hastaları.

Hyperthymesia, geçmişte olan olayların aşırı derecede iyi hatırlama sendromu. Bu konu 2006 yılında Neurocase dergisinde birkaç araştırmacının bahsettiği bir hasta (kaynak 1). Hani psikolog olduğumuzu söyleyince ‘hocam beni hakkımda sana bir tez çıkar’ diye tepki verenler var ya. İşte gerçekten yazılası bir hasta hikayesi ki araştırmacılar oturup bu AJ adlı kişiyi bu bilimsel dergide yazmışlar. AJ adındaki bu kişi geçmişe ait olayları bütün detaylarıyla ve doğru hatırlıyor. Daha sonra daha fazla kişide bu anormal hatırlama performansı daha gözlemlenmiş. Peki Hyperthymesia olanlar neyi, nasıl anormal hatırlıyorlar ve beyinleri nasıl?

1.Bu kişiler kendi hayatlarına dair olayları hatırlıyor ve bu anıları hatırlamak için hafıza teknikleri kullanmıyorlar. Ve hatta hafızayla ilgili test verilirse bizim gibi normal hafızası olan insanlarla benzer performans gösteriyorlar (kaynak 2).

2. Bu insanların beynine gelince… 2012 yılında bizim gibi normal hafızaya sahip biriyle anormal otobiyografik hafızası olan birini karşılaştıran bir çalışma yapılıyor (kaynak 3). Bu çalışmada MR ile anatomik çekimler yapılıyor. Deneyde 11 anormal hafızalı insan ve yaş ve cinsiyeti benzer normal hafızası insanlarla karşılaştırılıyor. Sonuçlar anormal grup ile kontrol grubu arasındaki karşılaştırma sonucunda beynin bazı bölgelerindeki beyaz veya gri maddede oranında farklılıklar gözlemlemişler. Kafatasçı bakış açısı olmasın diye büyüklük vurgusu yerine bu bölgeleri ve özdeşleştiği işlevleri aşağıya ekliyorum.

• Inferior parietal sulcus: bu bölge otobiyografik hafızaya yardımcı olan ve algısal olarak elementlere dikkatimizi verip bu elemntler/uyarıcılar arası bağ kurmamızı saglayan bölge.
• The caudate and lentiform nucleus: bu bölge yetenek ve alışkanlıkların hafızası olarak değerlendiriliyor bazı çalışmalarda.
• Inferior and middle temporal gyri and temporal pole, the anterior insula, and the para-hippocampal gyrus: Bu bolgelerın otobiyografik hafızaya katkıda bulundağını düşünebiliriz.
• Uncinate fascicle: prefrontal bölgeden temporal bölgeye bilginin taşınmasını sağlayan bir nevi bağlantıyı kuran bölge.

3. Peki hatırlama esnasında ne oluyor diye bu anormal hafıalı grup ile kontrol grubundan anıları hatırlanmaları istediğinden beyinlerinde ne oluyor diye fonksiyonel MR çekildiğinde (kaynak 4).

• Otobiyografik anılarda, frontoparietal cortexte (the medial prefrontal cortex and TPJ) aktivasyon gözlemleniyor. Bu bölgedeki aktivasyonlar daha çok kişilerin kendileri ile alakalı bilgileri düşünmelerine yönelik bir aktivasyon da olabilir.
• Semantik bilgi akışında, kontrollerle bir fark yok.
• Obsesif eğilimleri olanların sol hippocampusunde kontrollere daha fazla aktivasyon gözlemleniyor.

Her şeyi hatırlamak anılarınız hep güzelse çok iyi ancak ama eğer kötü anılarınız varsa veya anılarınızdaki kişiler hayatınızda değilse çok acı. Hatta bu anormal hafızalı kişilerden bazılarından yüksek kaygı da gözlemlenebiliyor. Bu sebepten aslında unutabildiğimiz için şükretmemiz lazım belki. Yani Küçük Emrah’ın unutabilsem diye ağlaması, acıların çocuğu olduğun değil de bazı anılarda tutuklu kalmanın gerçekten acı olmasından kaynaklanıyor.

Kaynak 1: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13554790500473680

Kaynak 2: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22652113

Kaynak 3: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1074742712000706

Kaynak 4: https://www.pnas.org/content/115/30/7795