CIA Raporlarinda ismi gecen Turk psikolog
1950-1960 arasında ABD’nin istihbarat orgutu diye dusenebileceginiz CIA’nin Bilimsel İstihbarat Birimi, MK-Ultra ve Delta adli projeler acikliyor. Human Ecology adli bir CIA’in fon sagligi bir kurulus Harold Wolff tarafindan 1954’te kuruluyor. Bu kurulus sosyal bilim insnanlarina ve tip arastirmacilarina proje cagrisinda bulunup onlara arastirmalari icin fon sagliyor.
Turkiye’den siyasi sebeplerle ayrilmak zorunda kalan basarili bir psikolog olan Muzaffer Serif de CIA’nin amaclarindan habersiz bu butceden yararlanir. Kendisi Harvard mezunudur ve insanin dogasini anlamamizi saglayan teorileri sosyal psikolojiye kazandirmistir. Yaptigi deneyler cok etik olmasa da insanin dogasini anlamamiza isik tuttugundan sadece ben degil, sosyal psikoloj dunyasi icin cok onemli bir psikologtur. Serif’in CIA raporlarina gecen Robber’s Cave deneyine yakinda bakip bu deneyin nasil kullanildigina bakalim. Bu deneyde birbirlerini tanimayan 12 yaslarinda olan 22 cocugu bir park alanine kamp yapmalari icin goturuluyor. Bu deneyin 3 asamasi var:
1.asama: Bu kamp doneminde butun cocuklar birbiri ile tanisiyor ve kamp etkinlikleri yapiyor. Sonra bu cocuklardan 2 grup olusturuluyor.
2.asama: Bu gruplarin izci grubu gibi kendi gruplarininin ismi olan tshirtleri ve bayraklari oluyor. Aradan birkac gun gectikten sonra bu 2 grup arasinda bir yaris baslatiliyor ve kazanan gruba oduller veriliyor. Bu sebepten bu 2 grup arasinda once sozlu sonra da fiziksel bir kavga basliyor.
- asama: Kizismis kavgalar ve gergin ortamdan sonra gruplararasi yaris azaltiliyor ve hatta iki grubu da ilgilendiren ortak bir sorun yaratiliyor. Ornegin, deneyi yuruten Muzaffer Serif, su kaynaginin muslugunu kapatinca su problem yasaniyor. Cocuklar ise bu durumdan haberdar olmadigi icin 2 gurubu da etkileyen bir sorun oldugundan su sorununu cozmek icin beraberler calsiyiorlar.
Deney sonuclari bize neyi gosteriyor:
- Insanlar kendilerini bir gruba ait hissetiklerinde, oteki bir grup kendilerine tehlike yaratiyorlarsa ya da ortak alanlarinda bir yarisma varsa kisiler bu gruplarla iletisimi kesiyorlar ve kendi grup uyelerine baglaniyorlar.
- Kisiler ait olmadiklari ve “oteki” diye algiladiklari baska grubu hayatta kalmak icin ya da gruplarotesi bir hedeflri varsa bu oteki gruba ihtiyac da duyduklarindan ayristirmalar azaliyor. Bir diyalog yolu araniyor.
Bu deney etik degil. Orasini cok da tartismaya gerek yok ama insanin dogasini anlamak icin basarili bir deney. Bitirmeden, Muzaffer Şerif’in deneylerinin bütçesinin CIA’den geldiğinin haberi olmadiginin bazi raporlarda yer aldigini belirtmekte fayda var.
Biz bilim insanlari arastirmalarimizin nasil kullanilacagini kontrol edemiyoruz. Nice masum heyecanla baslayan arastirma kontrolden cikip insanligin zararina kullanildi.
Yararlandigim kaynaklar:
1- Sherif, M. (1954). Experimental study of positive and negative intergroup attitudes between experimentally produced groups: robbers cave study.
2- MK Ultra projesi icin:
Click to access 13inmate_ProjectMKULTRA.pdf
3- CIA dosyasi: https://www.cia.gov/library/readingroom/docs/CIA-RDP80B01676R002900290019-2.pdf
4- https://rai.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/j.1467-8322.2007.00510.x
Psikolog Doktor Ceylan Özdem 