Bugün size lacivert renginin algılanması ile İngiliz, Türk ve Rus katılımcılardan oluşan bir deneyden bahsetmek istiyorum. Bu deneyi yapan kişilerden biri benim Bilkent Üniversitesi’ndeyken istatik dersi aldığım ve o zamanki bölüm başkanımız olan Prof. Emre Özgen; diğeri de gelişim psikoslojisi dersi aldığım güzel Türkçesiyle bizi şaşırtan Dr. Oliver Wrigt.
Bildiğiniz üzere renk sürekli bir dalga boyudur. Sizin mavi dediğiniz rengin aslında kırmızı, yeşil ve mavi tonlarının (RGB) çeşitli ağırlıkta birleşimi var. Hatta photoshop programlarında bu renklerin kodu farklıdır. Doğada aslında renk yoktur ama ışığı yansıması vardır. Ama bizim gözlerimiz bunu sürekli değil de kategorik algılıyor.
Emre Özgen’in makalelerinde bahsettiği ülkelerin dillerinin kategorik renk algısına etkisini araştırıyor. 2013 yılında Emre Hoca’nın Bilkent Kütüphanesi’nde yaptığı sunumda bize Namibia’da yeşil, mavi, pembe renkleri için tek bir kelime kullandıklarını anlatmıştı. Bu kelime çi buru. Birçok dil 4 kategoriden oluşurken (siyah, beyaz, kırmızı, yellow), Türkçe’de 12 renk kategorisi var.
Dilin algıya etkisi ne?
Ingilizler için bir kategori mavi olarak olarak yer alırken, Ruslar ve Türkler için mavi rengi 2’ye ayrılıyor: bizde mavinin (B1 B2) açık tonuna ‘mavi’, koyu tonuna (B3 B4) da ‘lacivert’ diyoruz. Ruslar ise açık maviye goluboj; laciverte ise sinij diyorlar. İngiltere, Moskova ve Ankara’dan katılımcılarla yapılan bir deneyde, katılımcılara mavinin tonlari ve lacivert renkler gosteriliyor. Onlardan bu renkleri ayirt etmeleri isteniyor. Bu arada verdikleri cevaplar ne kadar dogru ve ne hizda o renkleri ayirt edebildiler diye hesaplama yapiyorlar. Bu calismada Turkler laciverti koyu mavi yerine ayri bir kategori olarak isimlendirdikleri icin lacivert olarak adlandirdigimiz tonu cok hizli ve dogru farkedebiliyor. Ruslarin da hizi ve dogruluk seviyesi Turkler kadar iyi iken Ingilizlerin hizi en sonda yer aliyor. Ama eklemek de gerekiyor ki Ingilizlerin hizi dusunduklerinden daha hizli cikiyor.
Sonuç olarak kelimeler, öğrendiğimiz ve konuştuğumuz diller de algımızı etkiliyor. Bitirirken, aynı rengi dillerimiz sebebiyle farklı isimlendirebiliyoruz daha az ayırt edebiliyoruz ya da tepki verme süreçlerimiz farklı olabiliyor.
(Bonus: Prof. Emre Özgen’in TED konuşmasında belirttiği gibi insanlar aynı renkli elbiseye bile bakıp farklı algılayabiliyorlar. Bu konusmayi da izlemenizi oneririm)
Kaynak:
Psikolog Doktor Ceylan Özdem 