Türkiye’de çok denk geldiğimiz bir resimden bahsetmek istiyorum bugün. İş makinesini hayranlıkla izleyen insanlardan. Özelllikle erkeklerin daha çok yaptığı bir eylem. Hatta genç izleycilerimin ah işte babam diye tepki verdiğini duyar gibiyim. Bugunkü video bizler neden iş makinelerini izlemeyi seviyoruz?
Rizzolatti ve takımındaki bilim insanları 96 yılında makak maymunları ile deney yaparken premotor bölgesinde F5 adlı bölgede ayna nöronlarını keşfettiler (kaynak 1). Bu sinir hücrelerini en basit şekilde açıklamak gerekirse bir eylemi yapmayıp izlerken beyninizde adeta o eylemi yaparmışcasına aktivasyon gözlemlenmesi. Bu sebepten bir futbolcunun hayalarına top gelince ya da başını çok kötü çarpınca izleyenler bile acı çekiyor. Top bizim bir yerimize değmese de o acıyı hissedibilmemizi ve hatta empati duygumuzu bu ayna nöronlarına borçluyuz diyebiliriz.
Bir araç, bir tornavida makinesi ile bir tamiri izlemek gibi eylemi izlemek ise beynimizde sol kürede inferior parietal lobe (IPL) bölgesinde aktivasyon gösteriyor (kaynak 2). Bu bölge matematiksel işlemler, obje algısı, dil ile becerilerle de özdeşleşmiştir (kaynak 2.
Avcı toplayıcı topluma geçmemiz ve alet teknolojisiyle beraber bu aletlerin yapımını ve işleyişini gözlemlemek toplumsal olarak avantaj sağlıyor. Bizler bir eylemi izlerken, aynı anda ben de bu eylemi gerçekleştirirsem nasıl yapmalıyım diye düşünüyoruz. Hatta iş makinesi izleyen insanlara bakarsanız hepsi bir şekilde yorum yapar ve hatta karışır. Çünkü bir çoğu bir iş makinesi kazı yaparken aynı aleti ben kullansam hangi açıyla ve kuvvetle kullanmam gerekir diye otomatik bir şejkilde düşünüyor. Araştırmacılar da bunu teknolojik evrimin bir parçası görüyorlar.
Alet kullanımı aslında beynimizin gelişimi için büyük bir önem taşıyor. Hatta bazı araştırmacılar beynimizin diğer canlılarla karşılaştırınca büyük olmasının bir avantajı olarak compleks aletler ve keşif yapmamız olduğu tezini savınır.
Doğada birçok hayvanda alet kullanımı olsa da kulladığı aletleri geliştirip teknoloji kültürü yaratanlar insanoğlu. Bebekler nasıl bir şeyi gözlemleyip zamanla becerileri gelişiyorsa insanoğlu da gözlemleyip ileride nasıl kullanacağına dair bunları kullanmak için bu merakını besliyor.
Kaynak 1: Gallese, V., Fadiga, L., Fogassi, L., & Rizzolatti, G. (1996). Action recognition in the premotor cortex. Brain, 119(2), 593–609. https://doi.org/10.1093/brain/119.2.593
Kaynak 2: Reynaud, E., Navarro, J., Lesourd, M. et al. To Watch is to Work: a Review of NeuroImaging Data on Tool Use Observation Network. Neuropsychol Rev 29, 484–497 (2019). https://doi.org/10.1007/s11065-019-09418-3 https://link.springer.com/article/10.1007/s11065-019-09418-3
Psikolog Doktor Ceylan Özdem 